Wat doet racisme met je hersenen? Neurologisch onderzoek wijst uit dat mensen minder empathie ervaren wanneer zij pijn waarnemen van mensen van een ander ras. De reden hiervoor lijkt eerder te liggen in aangeleerde denkbeelden dan in de menselijke natuur.

 

Kaapstad

Ik mag Kaapstad nu al vier maanden lang ‘thuis’ noemen vanwege een neurowetenschappelijke onderzoeksstage. Nog nooit heb ik zulke grote contrasten gezien in één stad. Er zijn huizen met honderd meter lange oprijlanen, met zwembaden en tennisbanen in de tuin, inwonende huishoudsters en een elektrische omheining. Echter, tien minuten buiten de stad liggen de townships waar duizenden mensen in hutjes zonder elektriciteit wonen. De villa’s worden – over het algemeen – bewoond door blanken, de inwonende hulp is zwart, net als de townships.

 

Het is schokkend te zien hoe veel pijn één ras een ander ras kan aandoen.

De ongelijkheid tussen blank en zwart zorgde voor zware onderdrukking tijdens de Apartheid. De blanken hebben de zwarten destijds zo zwaar mishandeld en dezelfde ongelijkheid zorgt nog steeds voor gevoelens van wrok. Het is niet verassend dat rassenongelijkheid een onderwerp is waar veel over gesproken wordt en waar men nog steeds veel mee bezig is. Als student neurowetenschappen heb ik mij verdiept in de werking van de hersenen en racisme.

 

Empathie

Voordat ik mij ben gaan verdiepen in de invloed van ras op gedrag, heb ik gekeken naar empathie. Empathie is een cruciale eigenschap voor een goed functionerende maatschappij. Een gebrek aan empathie kan leiden tot agressief gedrag, misbruik en verslechtering van relaties^[1] en zou daarom ook een verklarende rol kunnen spelen wanneer je racisme onder de loep neemt. Maar wat is empathie precies? Wat gebeurt er in het brein wanneer iemand empathische gevoelens heeft voor een ander? Het tonen van empathie is het jezelf inleven in de gevoelens van een ander en wordt gefaciliteerd door simulatie. Wanneer men een emotie waarneemt, activeert dat bepaalde neuronen in de hersenen. Het waarnemen van een emotie activeert hetzelfde neurale netwerk als het zelf ervaren van deze emotie.^[2] Op deze manier vindt er een koppeling plaats tussen een waargenomen emotie en eerder ervaren emotie en de bijbehorende gevoelens die zijn opgeslagen in het geheugen.

 

Empathie is een cruciale eigenschap voor een goed functionerende maatschappij.

Wanneer jij iemand ziet lachen, wordt het deel van de hersenen geactiveerd, dat ook actief is wanneer jij zelf lacht. Deze her-activatie zorgt ervoor dat jij je gemakkelijk kan herinneren hoe het voelt om te lachen en op deze wijze kan jij je inleven in de gevoelens van de lachende persoon. Empathie voor de pijn van andere werkt op dezelfde wijze als empathie voor emoties.^[3] Het waarnemen van anderen met pijn activeert hersendelen die ook geactiveerd zijn wanneer je zelf pijn ervaart. De manier waarop dit getest wordt is het tonen van filmpjes waarop een hand of lichtjes of met veel kracht wordt aangeraakt met of een wattenstaafje of met een naald. Vervolgens worden de participanten gevraagd hoe intens en hoe pijnlijk de aanraking geweest moet zijn.

 

Paarse handen, zwarte handen, blanke handen?

Het is schokkend te zien hoe veel pijn één ras een ander ras kan aandoen. De geschiedenis van Zuid-Afrika laat genoeg pijn en onrecht zien. Onderzoekers waren dan ook geïnteresseerd hoe de pijn van iemand van een ander ras iemands empathie beïnvloed.^[4] Dit hebben ze gedaan door filmpjes te gebruiken met zowel blanke als zwarte handen. In lijn met hun hypothese beoordeelde men de stimulus als minder intens en minder pijnlijk wanneer de hand van het andere ras was.

 

Deze verminderde mate van empathie voor het andere ras werkte ‘gelukkig’ twee kanten op; blank beoordeelde zwart als minder pijnlijk en vis versa. De uiterlijke verschillen van rassen beïnvloedt dus de mate van empathie voor andermans pijn, dit verklaart echter niet waarom dat zo is. Eerst dacht men dat deze verschillen in mate van empathie van doen hadden met uiterlijke gelijkenissen – het zou makkelijker zijn om je in te leven wanneer het ‘slachtoffer’ meer op jou lijkt en dus van hetzelfde ras is.

 

Uiterlijke verschillen zijn dus niet de verklaring voor de verminderde mate van empathie. Een andere factor, zoals negatieve stereotypen over het andere ras, zorgt daarom voor het tonen van minder empathie.

Om te kijken of dat inderdaad de verklaring was, hebben ze het experiment herhaald, maar nu kreeg men ook filmpjes te zien van een paarse hand.^[5] De verwachting was dat men zich nog minder zou kunnen inleven in de paarse hand. Paarse handen bestaan immers niet. De voorspelling was dat ze de paarse conditie als nog minder pijnlijk en intens zouden beoordelen.

Interessant genoeg beoordeelde men de paarse conditie als net zo intens en pijnlijk als de conditie met handen van hun eigen ras. Deze verminderde empathische reactie komt niet alleen naar voren wanneer je vraagt om de stimuli te beoordelen. In een ander onderzoek is namelijk ook de hersenen activiteit gemeten. Hieruit blijkt dat het simulatie netwerk wat actief is wanneer je zelf pijn voelt, voornamelijk gereactiveerd wordt tijdens het zien van de hand van je eigen ras. De paarse hand activeert ongeveer dezelfde hoeveelheid neuronen, maar toch, de hand van het andere ras zorgt voor aanzienlijk minder activatie.⁵ Uiterlijke verschillen zijn dus niet de verklaring voor de verminderde mate van empathie. Een andere factor, zoals negatieve stereotypen over het andere ras, zorgt daarom voor het tonen van minder empathie.

 

Nu leidt een verminderde mate van empathie nog niet meteen tot racisme, maar het kan weldegelijk een rol spelen. Het voelen van minder empathie kan er namelijk voor zorgen dat je je minder om het welzijn van iemand van een ander ras bekommert. In het geval van Zuid-Afrika heeft dat geleid tot ongelijkheid en onderdrukking. Dit onderzoek staat nog in de kinderschoenen en er kunnen nog geen harde conclusies worden getrokken, maar het is zeker fascinerend.