Sinds maart 2020 leven wij, samen met de rest van de wereld, in een bizarre werkelijkheid. De uitbraak van het coronavirus veroorzaakte een pandemie die wereldwijd leidde tot quarantaines. Op gebruik van openbare ruimtes kwamen restricties, werken en studeren moest vanuit huis, en zelfs het bezoeken van dierbaren mocht enkel onder strenge voorwaarden. De overheid heeft een deel van onze burgerlijke vrijheden weggenomen in een poging het virus onder controle te krijgen, maar wat heeft dit gedaan met het politiek vertrouwen in Nederland?

 

Recente literatuur laat zien dat politiek vertrouwen in verschillende democratieën over de wereld aan het dalen is.¹ Hoeveel vertrouwen burgers hebben in hun overheid hangt samen met hoe zij vinden dat de politiek presteert.² Als de overheid zich bezighoudt met wetgeving rondom de kwesties die burgers op dat moment het belangrijkst vinden, zien we vaak een stijging in politiek vertrouwen. Dit proces wordt ook wel priming genoemd.³

 

… er is nog weinig bekend over het effect dat een gezondheidscrisis van deze omvang heeft op het vertrouwen in de politiek

Hoe de overheid optreedt ten tijde van een crisis is dus cruciaal voor hoe burgers hun overheid beoordelen. Ook de aard van de crisis speelt hierin een rol. Het vertrouwen in de politiek lijkt over het algemeen te dalen tijdens binnenlandse crises, zoals tijdens een economische crisis.⁴ Als het echter een veiligheidscrisis betreft door een buitenlandse dreiging, is er vaak een tegenovergesteld effect te zien. Dit effect was duidelijk waarneembaar in de nasleep van de aanslag op de Twin Towers in New York, toen het politiek vertrouwen in de Amerikaanse overheid een piek bereikte. Dit fenomeen, waarbij politiek vertrouwen (tijdelijk) toeneemt door een dreiging uit het buitenland, wordt het rally ‘round the flag effect genoemd.⁵
 

De coronacrisis kan gezien worden als een crisis door een buitenlandse dreiging, aangezien het coronavirus is ontstaan in Wuhan, China. Op basis van het rally ‘round the flag effect is de verwachting dus dat de coronacrisis een (tijdelijke) verhoging in politiek vertrouwen in Nederland veroorzaakt. Ook de theorie over priming voorspelt een verhoging in politiek vertrouwen, omdat de overheid sinds de start van de coronacrisis veel maatregelen heeft genomen om het virus aan te pakken. Ondertussen kunnen we spreken van een internationale gezondheidscrisis. Aangezien er sinds de Spaanse griep in 1918 geen pandemie op deze schaal is voorgekomen, is er nog weinig bekend over het effect dat een gezondheidscrisis van deze omvang heeft op het vertrouwen in de politiek.

 
Meten is weten

Om erachter te komen of een internationale gezondheidscrisis een soortgelijk effect heeft op politiek vertrouwen als een veiligheidscrisis veroorzaakt door een buitenlandse dreiging, is er in mei 2020 aan de hand van een enquête onderzoek gedaan naar publieke opinie over de nationale politiek.♣ In deze vragenlijst werden de deelnemers gevraagd om hun vertrouwen in de Nederlandse politiek een cijfer te geven op een schaal van 0 tot 10. Dit ‘vertrouwen in de politiek’ werd hier begrepen als het vertrouwen in Nederlandse politici, in tegenstelling tot het algemene vertrouwen in het politieke stelsel en de Nederlandse democratie.

In vergelijking met het jaar 2018, waarin het idee van een pandemie nog een onwerkelijke nachtmerrie leek, blijkt het vertrouwen in de politiek te zijn gestegen.⁶ Het gemiddelde cijfer dat men politici geeft is nu een 6.4, vergeleken met een 5.4 in 2018. Met name de minister van Volksgezondheid en de premier krijgen hoge cijfers: Hugo de Jonge een 7.1, en Mark Rutte zelfs een 7.8. Een verklaring voor deze hoge cijfers voor Rutte en De Jonge, in vergelijking met andere politici in Nederland, kan zijn dat zij de afgelopen maanden veel in de spotlight hebben gestaan. Wanneer mensen zich bedreigd voelen door een crisis waarvan de oorzaak buiten de staatsgrenzen ligt, kijken ze vaak naar de nationale leiders voor oplossingen en veiligheid.⁷ Tijdens de coronacrisis kijkt het Nederlandse volk vooral naar Rutte en De Jonge, wat het grote vertrouwen in deze twee politici verklaart. Zo blijkt dat het rally ‘round the flag effect ook op Nederland toe te passen is.

 

Het nieuwe beleid om de volksgezondheid te beschermen gaat niet
alleen over de gezondheidszorg, maar heeft ook invloed op het dagelijks leven.

Nederland en haar zorg(en)

Naast het peilen van het Nederlandse vertrouwen in politici, is er in dezelfde enquête ook onderzoek gedaan naar andere factoren die het politiek vertrouwen zouden kunnen beïnvloeden. In de tijd van een internationale gezondheidscrisis is het namelijk ook interessant om te kijken naar de rol die gezondheidszorg speelt in de beoordeling van de politiek. Eerder onderzoek naar de relatie tussen gezondheidszorg en vertrouwen in de politiek in verzorgingsstaten liet zien dat mensen met een mindere gezondheid de kwaliteit van de zorg sterker lieten meetellen in hun beoordeling van de politiek. Deze mensen zijn in grote mate afhankelijk zijn van de zorg, en voelen dus sneller de directe effecten van politieke keuzes op gebied van gezondheidszorg.⁸

 

Sinds de uitbraak van het coronavirus worden politieke keuzes over de gezondheidszorg echter door iedereen gevoeld. Het nieuwe beleid om de volksgezondheid te beschermen gaat niet alleen over de gezondheidszorg, maar heeft ook invloed op het dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan verplichte mondkapjes in publieke ruimtes of reisrestricties. De uitkomsten van de in mei afgenomen enquête tonen aan dat dat de relatie tussen tevredenheid met gezondheidszorg en politiek vertrouwen is versterkt. De uitbraak van het coronavirus is bepalend geweest in deze relatie. Hoe tevreden iemand is met de zorg is sinds de coronacrisis dus een belangrijkere indicator geworden voor het vertrouwen dat die persoon heeft in de politiek. Dit is een interessante bevinding; het laat namelijk zien dat Nederlanders sinds de coronacrisis gezondheidszorg belangrijker zijn gaan vinden in de politieke besluitvorming. De overheid heeft in de afgelopen maanden veel nieuwe wetten en maatregelen doorgevoerd om de crisis aan te pakken. Op deze manier kan ook de priming theorie, die uitlegt dat politiek vertrouwen wordt versterkt wanneer de overheid beleid maakt op de kwesties die burgers op dat moment het belangrijkst vinden, de bevonden verhoging in politiek vertrouwen verklaren.

 
Politiek vertrouwen in coronatijd

Verschillende soorten crises hebben elk een andere invloed op het niveau van politiek vertrouwen in een land. De uitbraak van het coronavirus vormde een buitenlandse dreiging en heeft een internationale gezondheidscrisis veroorzaakt. In Nederland heeft deze crisis ervoor gezorgd dat het vertrouwen in de politiek werd verhoogd. De bedreiging van onze gezondheid heeft er ook voor gezorgd dat het niveau van politiek vertrouwen op dit moment anders tot stand komt dan voor de coronacrisis. Tevredenheid met de gezondheidszorg speelt nu namelijk een grotere rol in het bepalen van iemands vertrouwen in de politiek. Het maken van beleid over gezondheidszorg ten tijde van een gezondheidscrisis verhoogt dus niet alleen het politiek vertrouwen van de Nederlandse burger, maar draagt bovendien bij aan het democratisch proces waarbij de stem van de burger vertegenwoordigd wordt.

 
Redacteur: Deirdre Meursing