Voor informatie over belangrijke gebeurtenissen in de wereld richt men zich al snel tot de media en voor veel mensen is dit de enige bron van informatie. Maar hoe betrouwbaar is de gegeven informatie en het beeld dat wordt geschetst?

 

Met name als het om het Midden Oosten gaat, blijkt de berichtgeving niet altijd even zuiver. Zowel in de aanloop van de Eerste Golfoorlog, toen baby’s door Iraakse militairen uit hun couveuses zouden zijn gehaald, als in de Tweede Golfoorlog, toen zelfverzekerd werd gesteld dat Saddam over massavernietigingswapens zou beschikken, bleek het om incorrecte informatie te gaan. Zijn de mainstream Westerse—en in dit geval ook de Arabische—media eigenlijk wel geloofwaardig als het aankomt op berichtgeving over militaire interventies?

 

Als het om het Midden Oosten gaat, blijkt de berichtgeving niet altijd even zuiver.

 

Uit mijn onderzoek over berichtgeving omtrent de situatie in Libië, blijkt dat dit niet het geval is. Sterker nog, niet alleen media maar ook wetenschappelijke artikelen blijken een vertekend beeld te geven van de interventie in Libië. In het eerste deel van deze tweedelige reeks neem ik de berichtgeving door de media over de opstand in Libië onder de loep. In het tweede deel ga ik in op hoe de interventie in Libië wordt beschreven in wetenschappelijke artikelen.

 

Libië voor de opstand

Wanneer je alleen kijkt naar de slechte kanten van Gaddafi’s regime en de goede kanten van de rebellen lijkt de interventie in Libië, die in 2011 plaatsvond, gerechtvaardigd. Maar wanneer van beide partijen zowel de goede als de slechte kanten worden belicht, ontstaat er een heel ander beeld.

Halverwege februari 2011 begonnen de opstanden in Benghazi. Hierbij schoten ordetroepen volgens het nieuws op vreedzame demonstranten. Binnen enkele dagen waren de rebellen sterk genoeg om gewapend verzet te plegen. De rebellen kregen vervolgens luchtsteun van de NAVO en wonnen zodoende de oorlog tegen de Libische overheid. Althans, zo werd de situatie geschetst door de media. Laten we teruggaan in de tijd om te kijken wat er daadwerkelijk gaande was.

In 1969 gaf Gaddafi leiding aan een groep revolutionairen die erin slaagde de macht over te nemen van Koning Idris terwijl hij voor een medische behandeling in Turkije was. Gaddafi consolideerde spoedig zijn macht en leidde het land volgens zijn eigen anti-imperialistische ideologie. Voor andersdenkenden was er vanaf dat moment geen ruimte meer in het land. Mede om deze reden heeft Gadaffi jarenlang een slechte naam gekend in grote delen van de wereld. In andere delen van de wereld, zoals Venezuela, Cuba en grote delen van Afrika, was hij juist erg populair.

Wat vaak niet naar voren kwam in de media zijn de goede dingen die Gaddafi’s regime zowel internationaal als nationaal heeft gedaan en de hoopvolle ontwikkelingen die in Libië plaatsvonden in de jaren voorafgaand aan 2011. Er waren onderzoekers uit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, waaronder de bekende politicoloog Fukuyama, die meedachten en hielpen bij het opstellen van een nieuwe constitutie om het land verder te democratiseren. Mede door de inzet van Gaddafi’s zoon, Saif Al-Islam, was het legaal geworden kritiek te uiten op de overheid en om te demonstreren.

Het programma van massavernietigingswapens was neergelegd en de bestaande wapens werden ontmanteld.

 

Mannen en vrouwen waren gelijk voor de staat, er was grote vooruitgang in het onderwijs, er was een goede gezondheidszorg, en het land kende ongekend grote irrigatieprojecten. Deze positieve aspecten kunnen mogelijk verklaren waarom er massale pro-Gaddafi demonstraties plaatsvonden, zoals in Tripoli en Sirte in juni 2011, waarbij Libische burgers de NAVO opriepen om te stoppen met de bombardementen.

 

De Libische interventie in de media

In de media werd bericht hoe mogelijk honderden vreedzame demonstranten werden doodgeschoten. Vliegtuigen voerden bombardementen uit op onschuldige burgers. Wanneer er niet direct zou worden ingegrepen zou er grootschalige genocide plaatsvinden.

 

Volgens Rusland was dit echter onmogelijk aangezien de Russen het zouden waarnemen als er bombardementen zouden worden uitgevoerd. Ook volgens International Crisis Group, een NGO die twee journalisten uit rebellengebieden interviewde, was er geen melding vanuit Benghazi of andere gebieden dat de luchtmacht tegen burgers werd gebruikt.

 

Wel waren er honderden doden, zowel onder de Libische burgers als onder de politie en het leger. Hoe kon dat worden verklaard? Een goede verklaring zou kunnen zijn dat de doden het gevolg waren van de opstanden zelf. Politiebureaus, kazernes en andere overheidsgebouwen waren al sinds de eerste dagen van de opstand het voornaamste doelwit van de rebellen. Wanneer gebouwen van de politie en het leger op deze schaal worden aangevallen en geplunderd is het niet onwaarschijnlijk dat hierbij honderden doden vallen.

Terwijl de weken voorbij gingen en er steden en dorpen werden heroverd door het Libische leger bleef de voorspelde genocide in de heroverde gebieden uit.

Maar in de maanden erna kwamen de media met nieuwe beschuldigingen jegens het Libische leger.

 

Zo werd er bijvoorbeeld gerapporteerd dat de troepen Viagra meekregen op hun missies met het bevel om vrouwen te verkrachten. Werknemers van Amnesty International hebben hiervoor echter geen bewijs gevonden. Ze vonden bovendien ook geen bewijs voor het inzetten van huurlingen of voor het beschieten van burgers met helikopters. Wel zijn er indicaties voor Amnesty dat de rebellen op meerdere momenten bewust leugens verspreidden en bewijs fabriceerden.

Bron voor het bewijs van de verkrachtingen is Dr. Seham Sergewa. Deze onderzoekster claimt 70,000 vragenlijsten rondgestuurd te hebben en 140 vrouwen geïnterviewd te hebben. Dit is zeer onwaarschijnlijk omdat de postdiensten in de eerste maanden van de opstand niet werkten en er geen enkele documentatie is van haar interviews. Onderzoekers van de VN en Amnesty International konden de enquête niet inzien of in contact komen met de vrouwen die Dr. Sergewa had geïnterviewd omdat ze het contact met al haar respondenten had verloren.

Een ander voorbeeld van een bewust gefabriceerde leugen is het verhaal dat militairen geboeid en vermoord zouden zijn op bevel van Gaddafi, omdat ze weigerden te schieten op demonstranten. In een later verschenen video is echter te zien hoe de nerveuze militairen worden ondervraagd door rebellen. Nu is bekend dat ze naar alle waarschijnlijkheid geëxecuteerd zijn door de rebellen en niet door het Libische leger. De rebellen hebben vele zwarte mensen opgepakt en/of vermoord omdat ze verdacht werden van het vechten als huurling tegen de rebellen.

 

Ondanks hun wandaden werden de rebellen juist positief afgebeeld in de media.

 

In het nieuws werd daarnaast de invloed van de islamistische beweging en andere groepen die deelnamen aan de opstand onderbelicht. Het waren namelijk niet alleen de pro-democratische rebellen die baat hadden bij het verwijderen van Gaddafi en daarom meevochten. Naast de islamistische beweging waren er onder andere de maffia in Benghazi, de koningsgezinden en de Libyan Islamic Fighting Group (LIFG) die ook een rol speelden bij het verzet. De LIFG, die voorheen nog samenwerkte met Al-Qaeda, had in de jaren voor de opstand deals gesloten met de staat Libië om haar leden vrij te krijgen uit de gevangenissen, maar met de opstand zag de groep haar kans schoon de wapens weer op te pakken tegen Gaddafi.

 

De oorsprong van de informatie

Hoe kan het dat in de media vooral het anti-Gaddafi frame zoveel aandacht heeft gekregen? Het antwoord hierop is slechte informatiebronnen in combinatie met de gewillige media die informatie verspreid hebben zonder deze goed te checken.

De media kwamen destijds voornamelijk aan hun informatie via de mensenrechtenorganisatie Libyan League for Human Rights (LLHR). De leiders van de rebellen zijn echter ook lid van deze organisatie. In een interview vertelt Sliman Bouchuiguir, de voorzitter van de LLHR, dat hij bevriend is met de aanvoerders van de rebellen. Bewijs voor mensenrechtenschendingen is er niet, vertelt hij, maar hij is er wel van overtuigd dat ze plaatsvinden. Veel van zijn claims, waarvan enkele voorbeelden zijn behandeld, bleken later onwaar te zijn.

Ondanks dat wij onze media vaak blindelings vertrouwen, blijken de media niet altijd objectieve bronnen te gebruiken als basis voor hun berichtgeving. Het is op zijn minst twijfelachtig dat een organisatie waarvan de partijdigheid kan worden aangetoond als hoofdbron wordt gebruikt in de berichtgeving van veel Westerse en Arabische media.

 

 

Libië had zijn problemen, maar kende tevens grote vooruitgang.

Conclusie

De interventie in Libië is gebaseerd op niet geverifieerde aantijgingen. De Westerse en Arabische media lijken in dit conflict met twee verschillende maatstaven te hebben gemeten. Er bestond een beeld van oprechte rebellen die in opstand kwamen tegen een gewetenloze dictator. Een beeld dat mede standhield door de gebrekkige berichtgeving van deze media. Wanneer de media een genuanceerder beeld hadden geschetst van de werkelijkheid was er wellicht veel minder maatschappelijke draagkracht geweest voor een interventie in Libië, een interventie die desastreuze gevolgen voor het land heeft gehad.

 

In het volgende deel zal worden onderzocht hoe er in wetenschappelijke artikelen over het conflict in Libië wordt geschreven.