Terwijl de Russische tanks het Oekraïense schiereiland de Krim oprijden komen de Europese leiders bijeen in een stoffig kamertje. Dit kan zo niet langer, denken ze. Het wordt tijd om in te grijpen, maar hoe? Er wordt besloten enkele politieke en economisch belangrijke figuren op een zwarte lijst te zetten en er worden wat economische sancties opgesteld. Rusland lacht erom, wuift het weg, annexeert de Krim binnen enkele weken en houdt vrolijk een militaire optocht.

 

‘Onaanvaardbaar, onacceptabel, een schending van de soevereiniteit’, luidt de reactie van de toekijkende wereld. Stevige woorden, terwijl de verwachte militaire reactie uitblijft (zie hier). Waarom?

 

 “War is an act of physical force…; the continuation of politics by other means.”

 

Sinds de val van de Berlijnse muur in 1989 is de dreiging van een wereldwijd militair conflict flink afgenomen. Het huidige ‘equilibrium’ waar de wereld zich in bevindt is volgens velen zelfs geen tussenpoos, maar een eindstation. De realiteit is dat moderne, grootschalige conflicten niet meer draaien om militaire kracht, maar grotendeels om economische macht (lees ook). Het argument dat militaire macht er helemaal niet meer toe doet is helaas te ver gezocht, aldus Carl von Clausewitz, militair theoreticus van weleer: “War is an act of physical force…; the continuation of politics by other means.” Desalniettemin blijft het gebruik van deze middelen, in een tijd waarin moderne wapentechnologie kan leiden tot ‘mutual destruction’, vooralsnog een stap te ver voor de huidige wereldmachten.

 

Reëel gezien bevinden we ons dus in een impasse waarin de komende decennia niet getekend zullen worden door globale militaire oorlogsvoering, maar door een economische machtsstrijd. De annexatie van de Krim werd volgens velen (onder andere hier, hier en weer hier) door de vingers gezien, terwijl de opgelegde sancties de zwaarste zijn voor Rusland sinds de val van de muur. Na de verdere Russische inmenging in het oosten van Oekraïne en het uiteindelijke neerhalen van vlucht MH17 besloot de EU tot verdere verzwaring van de sancties. Het was dan ook geen verrassing dat de EU een embargo instelde op verscheidene diensten en producten vanuit Rusland. Wat wel een verassing was, was het feit dat één onderwerp relatief, tot op de dag van vandaag, buiten beschouwing werd gelaten. Energie.

 

Voor de derde keer sinds 2006 dreigt hij de gaskraan richting Europa dicht te draaien.

 

De Europese Unie is door de jaren heen mede gebruikt om de overheersende invloed van de grootmachten van weleer, de Verenigde Staten en Rusland, tegen te gaan. Onafhankelijk in onze besluitvorming, dat was onder andere het streven. Na al die jaren is deze onafhankelijkheid nog ver te zoeken, te beginnen bij onze energiebehoefte. Rusland is namelijk verantwoordelijk voor maar liefst een derde van de Europese aardgas toevoer en dat weet president Poetin maar al te goed (zie hier voor feiten en meer). Voor de derde keer sinds 2006 dreigt hij de gaskraan richting Europa dicht te draaien. Mocht dit daadwerkelijk gebeuren dan kampt de EU binnen enkele weken met een serieus energie tekort. Waarom heeft Poetin zijn ‘wapen’ dan nog niet gebruikt?

 

Daar is één heel belangrijke reden voor. Het geloof in ‘onderlinge afhankelijkheid’. Rusland is namelijk afhankelijk van de EU als exportmarkt, terwijl de EU afhankelijk is van Rusland als importeur. Rusland houdt het wapen dus eigenlijk tegen de eigen slaap.

 

Nou ja, misschien tegen de eigen arm, want deze ‘onderlinge afhankelijkheid’ is niet zo onderling als de Europeanen zouden willen. Ja, de economische gevolgen zullen op den duur desastreus zijn voor de Russische economie (zie hier en hier), maar het energietekort kan binnen korte tijd zes landen van de EU de das om doen. Deze, voornamelijk Oost-Europese, landen, zijn Finland, Estland, Bulgarije, Slovenië, Letland en Litouwen (lees ook). Ondanks dat Nederland dus ‘hoog en droog’ zit, is de energieveiligheid van de EU als overkoepelende organisatie in gevaar.

 

De politieke leiders komen dus nogmaals bij elkaar om een nieuw energiebeleid op te stellen. Hun gezamenlijke hersenspinsels vormen het ‘EU Energy Security And Solidarity Action Plan’. Dit vijfdelige actieplan is erop gericht om de energieveiligheid van Europa te vergroten om zo de Europese onafhankelijke besluitvorming te laten floreren. Een goed en nobel streven, alleen verkeerd uitgedacht.

 

De EU slaat de plank namelijk mis door zich te concentreren op het diversifiëren van aanleverroutes en leveranciers. Zo wordt er gesteld dat het van levensbelang is om verschillende nieuwe pijplijnen aan te leggen, zoals de Nord Stream, South Stream en de Nabucco pijplijn. De kosten? Een slordige 41 miljard euro (zie onder andere hier, hier en hier). Bedenk daarbij dat de Nord en South Stream beiden vanuit Rusland komen en je houdt één, niet Russische, pijplijn over die nog niet eens in ontwikkeling is. Een schamele score.

 

 We verplaatsen onze energieafhankelijkheid dus slechts van het koude noorden naar het warme zuiden, zonder daarbij het echte probleem aan te pakken.

 

Om het allemaal nog eens te verergeren kijkt de EU ‘verder dan Rusland’ en probeert het via verschillende akkoorden met oliegrootmachten over de hele wereld nieuwe leveranciers te ronselen voor het stillen van de energiebehoefte. De ‘EU-OPEC Energy Dialogue’ is hier een voorbeeld van. De EU heeft helaas net zulke goede banden met Rusland als met OPEC leveranciers als Iran, Saoedi-Arabië en Venezuela, waardoor ze ook hier niet onafhankelijk kan zijn in haar besluitvorming. We verplaatsen onze energieafhankelijkheid dus slechts van het koude noorden naar het warme zuiden, zonder daarbij het echte probleem aan te pakken.

 

Waar het misgaat in het Europese energiebeleid is bij de focus op tijdelijke en snelle oplossingen voor een groot en langdurig probleem. Energieafhankelijkheid is nu gebonden aan leveranciers, voorraden en aanleverroutes, waardoor onafhankelijke besluitvorming in het geding komt. Men moet zich realiseren dat energieafhankelijkheid leidt tot een beperking van de vrije besluitvorming en vanuit daar concentreren op duurzame energie en efficiëntie. Alleen zo kan volledige energieonafhankelijkheid worden bereikt, en daarmee een stap worden gezet richting onafhankelijke Europese besluitvorming.

 

De volgende keer als de Europese leiders bijeenkomen moeten ze dus kijken naar permanente oplossingen voor een steeds terugkerend probleem. Als ex-leveranciers in het vervolg de EU in een benarde positie proberen te brengen, kunnen we in ieder geval besluiten nemen zonder steeds over de schouders te kijken naar de eeuwig beperkte voorraadschuur van fossiele brandstof. Laat die militaire parades dan maar komen.

 

Wil je weten hoe de EU dit moet doen, of dit mogelijk is en wat het oplevert? Lees dan binnenkort Energie als wapen: deel 2.